Castell Y Waun, a gafodd ei gwblhau yn 1310, yw’r castell Cymreig olaf o deyrnasiad Edward I sydd dal yn cael ei breswylio heddiw – bu pobl yn byw ynddo’n barhaus dros y 700 mlynedd diwethaf.

Mae nodweddion o’r hanes hir yma yn cynnwys tŵr a daeargell ganoloesol, Oriel Hir o’r 17eg ganrif, rhandai gwladwriaeth o’r 18eg ganrif, neuadd gweision a golchdy hanesyddol.

Mae’r gaer orymdeithiol fawreddog hon gyda’i thyrrau crwn yn mynnu golygfeydd dros naw sir. Mae ei gerddi – a enillodd bleidlais yr ardd gorau yn Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol – yn cynnwys ywen gyffredin, ffiniau llysieuol, a gerddi llwyn a cherrig.

Mae’r parcdir yn darparu cynefin ar gyfer infertebratau prin, blodau gwyllt ac yn cynnwys nifer o goed llawn dwf. Hefyd rhai giatiau haearn crefftus a wnaed yn 1719 gan y brodyr Davies.